Categories
Pronunciamientos

Un Perú de todas las sangres, para salvar todas las vidas y acabar con todas las mafias

Kay Perú llacta imaymana yawarkunawan hunt’asqa tukuy kawsaykunata qispichinpaq, hinataq mana allin kawsaykuna yukunapaq.

LA BÚSQUEDA DE UNA ALTERNATIVA CIVILIZATORIA
ALLIN CHANIN CHIQAQ KAWSAY MASHKHANA

La pandemia que nos azota pone en evidencia los límites del modo de vida imperante, surgido hace cinco siglos del saqueo colonial de los pueblos y la depredación de la madre naturaleza. Coincide con el Bicentenario de la República, al que llegamos en medio de un inmenso dolor, para constatar que nunca fue una genuina república, que no fue diseñada para el bienestar de las mayorías, porque siempre tuvo dueños: los herederos de la Colonia, que buscaron extirpar la matriz civilizatoria construida aquí en miles de años; acostumbrados a saquear nuestras riquezas y despreciar a nuestra gente.

Kay tiqsimuyu unqoy suq’awaqtinchis, sut’iman hurqomun mana allimpi kawsasqanchista, ña khaytukuy phisqa pachaq wataña imaymana sumaq kawsaykunata qorita, qolqeta, suwakunku, ch’utinku, tutaraq p’uncharaq llaqtanchista pachamamanchismanta. Tupanmi kay iskay pachaq wataña Perú suyunchispa k’umulliqninchispa makinmanta qispimuspa, khayna khuyay kawsay chawpipi chayanchis, yachanchistaq llaqtanchis mana llipimchispaqchu kasqanta, wakillan pisilla llaqtachakuqkunapaq: ch’awchunkunapaq, qori qolqenkuna, qhapaq kaykuna astanankupaq, chaypaqtaq maskharanku llipim llaqtayuq runakunata chinkachiyta, khaytukuy waranqa waranqa watapi ruwamusqankuta, mana p’enqakuq kulis uya suwakuna, llipi llaqtayuq runakuna chheqnikuqkuna, millakuqkuna.

Esta historia de exclusión, humillación y ninguneo se instaló hace cinco siglos en Cajamarca, abriendo un largo periodo de dispersión y desconcierto en que el mundo andino amazónico, uno de los espacios de mayor crianza de diversidad genética y cultural del planeta, resistió y continuó ganando en diversidad, incorporando expresiones culturales que llegaron desde otros pueblos. Hoy esa diversidad dispersa se está rearticulando nuevamente, mostrando su riqueza, ganando la admiración del mundo entero, como ocurre en la culinaria, la tradición textil y el diseño, la música o la cosmovisión respetuosa de la tierra.

Kay milllay chiqninakuy k’aminakuy sarunchanakuy suwanakuy k’umuchinakuy kawsaykunan Kajamarka llaqtapi, haqay phisqa pachaq wata hinaña qallarimurqan, hinataqmi llaqtayuq runakunaqa cheqerirqan, yunka ukhuman haykupurqanku chaypin paykunaqa aswanta wiñarinku qhapaqyanku, hinataq saruchaqkunata, k’umulliqkunata qhipaman wiqchumurqanku, manan llallikikurqankuchu, astawanmi paykunaqa hatun yachayniyuqman tukumunku, imaymanapi, pachamamawan kuska mikhuykunapi yachaykunapi, chaykunatan mancharisqaraq qhawarinku huq llaqtakunamanta chayaqkunapas. Chaymi kunanqa tukuy yunkamanta, pisimanta pisiman huñurikuspa waqmanta hatarimushanku, qhapaqkayninkuta qhawarichispa, tiqsimuyuntin runakunaq mancharikunanpaq, mikhuynimpi, awaynimpi, tusuynimpi, takiynimpi, Pachamama riqsiynimpi, yachaynimpi, Pachamama ancha munakuq wayllukuq runakuna.

EMERGEN LOS PUEBLOS PARA RECONSTRUIRNOS COMO COMUNIDAD PLURAL.
PAQARIMUSHANMI LLAQTAKUNA TUKUY IMAYMANA AYLLUKUNA WAKMANTA SAYARICHINAPAQ.

Ese proceso de rearticulación se halla obstruido por aquellos grupos de poder excluyentes, mafiosos, que depredaron el país y desmantelaron los bienes y servicios públicos, porque nunca amaron esta tierra como nuestra madre, ni a los pueblos y seres que lo habitan como a hermanos. Pero estos pueblos han tomado el camino de cerrar la etapa de dispersión, desorden e irrespeto instalada por esos grupos de poder, construyendo un país de todas las sangres, sin exclusiones, como lo imaginaron González Prada, Mariátegui, Gamaliel Churata y Arguedas.

Kay pisimanta pisiman llaqta hatarimuspa purimusqanku tarikun wisq’asqa chay qolqe sapakunaq, chiqnikuqkunaq, suwakunaq, munayninwan, chaykunan Perú llaqtanchista tukuy imaymanantan, qorinta, qolqenta, ch’usaqyachinku, ch’utinku, astanku, suwakunku, manan kaykunaqa runachu kanmam, mana p’inqarikuq, manan llaqtanchistaqa munakunchu, nitaqmi aswanpas munakunmanchu Pachamamanchistaqa, aswantan chiqnikun millakun llaqtakunata, ayllu runakunata. Ichaqay chay chiqnisqa ayllu runakuna kunan
wisq’apushanku chay ch’iqerisqa waqchayay chiqninakuy kawsayta, hinataqmi qallarikunqa kunanqa tukuy ayllukunata hunt’asqa yawarkunaq runakunaq chanin chiqaq kawsaynin, imaynatachus Gonzales Prada, Mariátegui, Gamaliel Churata, Arguedas ima yuyaykurqan munarqan chay hinata.

La elección de Fujimori, de Toledo y Humala representaba esa voluntad popular, la traicionaron. Insurgió nuevamente con Verónika Mendoza el 2016, que respondió en la dulce lengua madre a un servidor de la mafia que promovía la demolición de aquella alternativa. Ahora, terca e insumisa, esa voluntad emerge tras Pedro Castillo en quien los peruanos ven ante todo un maestro y rondero que propone cambios para reordenar el país, y seguirá reapareciendo mientras no se complete el proceso de rearticulación de nuestros pueblos en base a su matriz histórica andino amazónica.

Chay Fujimori, Toledo, Humala ima, karqanku tukuy llaqtaq aqllasqan munasqan rantin, ichaqay kinsantinku q’oturpariranku llipi llaqtata. Hinataq llaqtaq munaynin aqllaynin waqmanta ikhurimullarqantaq, iskay waranqa chunka suqtayuqninta Verónika Mendozaq qhepanta, chaytaqa chinkarachipunku chay munayniyuq mana chanin suwakuna. Kunanqa chay llaqtaq munaynin aqllaynin mana imata mancharikuspa paqarimun Pedro Castilloq qhepampi, tukuy Perú suyu llaqtakuna qhawarinku Yachachiqpi, ronderopi, chaqra llank’aqpi, pay Perú suyuta chaninchayta musuqchaytamunan, t’iqrayta munan chayraykuwan, sichus mana ruwanqachu chayqa chay llaqtaq munaynin aqllaynin manan chinkanmannachu astawanmi hatarimunqa munaynin hunt’akunankama, chaymi chay tukuy aylluq llaqta runaq munaynin aqllaynin, wiñaypaq wiñayninkama.

EL SIMBOLISMO QUE SOSTIENE A PEDRO CASTILLO
IMA YUYAY YACHAYKUNAN HAP’IN PEDRO CASTILLOTA.

Sin duda, más que por un ideario o por un partido, los peruanos votaron por el sencillo maestro rural y productor agropecuario de poncho y sombrerito; por el hijo que practica la formación espiritual recibida de sus padres; por el rondero que cuida la vida de la comunidad y sanciona a los malhechores de cuello sucio o de cuello blanco. Votaron intuyendo que la colosal tarea de construir una sociedad integrada, democrática, de todas las sangres, necesita referentes con raíces en la entraña de la milenaria historia andina.

Mana mancharispa, nitaqmi ima yuyaycha utaq partido kasqan raykuchu, llipi Perú suyu runakuna payman q’imiykunku ayllupi yachachiq, chaqra llank’aq sombreruntin, punchuyuq kasqan rayku; ayllurunaq iniyniyuq runaq churin ronderokaspa ayllukunata amachan, mana allinpi puriqkunata qhilli utaq yuraq camisakunayuq kaspapis runakunata llakichinku waqachinku chaykunata yuyayninman hap’ichin. Q’imiykunku aqllaykunku paytaqa llaqta masi, ñawpa tayta mamakuna, ayllukuna ukhumanta kasqanrayku, anchhiyna runan atinman ruwaytaqa, tukuy ayllukunata huñuykuspa, llipipaq, chanin kawsayta imaynan ñawpa taytamamakuna ruwarqanku chhaynata.

La señora Fujimori representa el crimen organizado, el desprecio por la vida, el enriquecimiento ilícito a costa del erario público y el trabajo ajeno. Los hilos de todas las mafias conducen hasta ella y su padre: las mafias del poder judicial; las del transporte, la minería ilegal y la gran minería depredadora; la del narcotráfico, como lo testimonian los barcos de la Marina y los aviones de la FAP cargados de droga, “Vaticano” y el mismo hijo de Pablo Escobar; la de las “universidades” estafa donde blanquean el dinero de origen criminal; la mafia de los medios que se vendieron y se venden para campañas sucias de “terruqueo” y amedrentamiento. Ese es el oscuro poder que quieren mantener, como toda mafia, recurriendo al miedo.

Keiko Fujimori ichaqa wañuchiqkuna, kawsay chiqnikuqkuna, suwakuspa q’otuspa qhapaqyaq, ayllukunaq, llaqtakunaq, llank’aqkunaq sutimpi qhapaqyaqkuna chiykunaq rantinmi, chaykunaq mamanmi taytanmi. Tukuy mana allin ruwaykuna nisqanchis hina, paypa taytampa qasqallanpuni ruwasqankuqa: Paykunaq runankuqa tukuypin justicia ruwaqkunaq ukhupi, tukuy hawan uran phawaqkunaq kamachiq ukhupi, mina hasp’iqkuna pachamama sarunchaqkuna ukhupi, droga q’ipisqankumanta marina, FAP nisqanku, “Vaticano” hina, Pablo Escobarpa churin kasqallanpuni, Universidadkunata hatarichinku, drogapi qolqe huñusqankuta t’asqanankupaq, radio tilevisionpa rimaynin ruwaynin rantinankupaq, chaypi terruco nispa manchachinanpaq. Chaymi chay tutayaq ukhupi manchachikun, q’otun llaqtata.

A 200 años de una república fallida por ser excluyente, racista y colonial; a casi 500 años del descalabro de Cajamarca; por alguna rara coincidencia un cajamarquino humilde puede tomar ahora la posta en la respuesta colectiva, como lo hizo antes su paisano Alfonso Barrantes. La gran tarea es abrir el camino de unidad que nos permita llegar renovados al quinto centenario de aquella ruptura. Para ello, el simbolismo de lo andino y la crianza gozosa de la diversidad que caracteriza esa tradición deben sobreponerse a todo sectarismo y traducirse en amplia convocatoria, en sumatoria de fuerzas, articulando pueblos, instituciones y saberes para lo que debe ser creación heroica, original, propia.

Iskay pachaq wataña kay mana allin chiqnipakuq, aqllarparikuq, k’umulliq, Republica Perú suyunchis nisqa purimuynimpi; phisqa pachaq watanmanña Kajamarka llaqtai wañuykunaq suwakuykunaq q’utukykunaq qallarisqan; chaypaq hina huq paisano, runamasi, llipim tukuy ayllu llaqta runaq munayninwan chayanman Hatun Umalliq Perú suyuq, imayna ayllumasin Alfonso Barrantes hina. Ruwanantaqmi kanqa: kicharinanmi huq ñanta llipi, tukuy ayllukuna llaqtakunaq, tukuy runakuna musuqchasqa ch’ullallaman, huqllamam tukunankupaq, aqna chayasun chay phisqa pachaq wata thunisqa kasqanchiman. Chaypaqmi tukuy yuyayninchiskuna, sumaq munay uywasqanchiskuna, imaymana ruwasqanchis yachasqanchiskuna churakunan hatun umalliy mana piqpa t’aqakunanpaq llipiq waharinakunanpaq, huq kallpalla, allin ch’ila llaqtakuna, yachaykuna, yuyaykuna, tukuy ima munay, kanan nuqanchispa tukuy hump’inchiswan yawarninchiwan musuq kawsay
paqarichisqanchis.

Ese es el buen camino, el Qhapaq Ñan de múltiples vertientes; camino del buen vivir para todos. Por allí discurren los trajines de nuestros pueblos milenarios. Por allí vamos, acompañando los pasos de quienes toman la posta, para convertir el dolor infinito de ser el país con la mayor proporción de muertos por la pandemia, en un estallido de alegría compartida por construir un gobierno de todas las sangres; para acabar con todas las mafias y salvar y celebrar la vida.

Chaymi chay chiqaq puriy, Chanin Qhapaq Ñan imaymana p’alqayuq; llipi runakunaq allin kawsaypi purinan ñan. Chaynintan chhaynatan ñawpamanta waranqa waranqa wataña llaqtanchisqa purimun, purimushan. Chaynintan nuqanchispas puriysisunchis tukuy kay tiqsi muyuy unqoywan may thukuy wayqi panakuna wañunku chayta, kay llaqtanchispin ancha askha wañuykunku, llakipin llakiska khuyay kashanchis, ichaqay llipinchismi huq kallpalla chulla yuyayllawan t’uhachisun wach’ichisun, llaqtanchispi Huq hatun umalliq kamachiqta llipipaq tukuypaq, tukuy yawarpaq; hinataq tukuy mana chanin chiqninakuyta sipinakuypaq ruwasqa kashan chaykunata chinkachipusun qarqupusum, kawsayta qispichisun, kawsay raymipi tiyasun.

Abril, 2021
Ayriway killapi, 2021.

Agregue un comentario

Su dirección de correo no se hará público. Los campos requeridos están marcados *